Być może wiesz, że pierwszą zasadą samoobrony – szczególnie dla kobiet, jest niedopuszczanie do niebezpiecznych sytuacji. Trenerzy i nauczyciele samoobrony od dawna przekonują kursantki aby ufały swojej intuicji. Jeśli w ten jeden dzień czujesz, że lepiej ominąć to ciemne miejsce przez które zwykle przechodzisz: omiń je. Jeśli czujesz, że ktoś Ci się natarczywie przygląda, zapewne tak jest, znajdź wsparcie. Jeśli podejrzewasz, że ten facet na pustym parkingu podziemnym zachowuje się podejrzanie – najprawdopodobniej ma złe intencje Brzmi trochę jak sen paranoika, prawda? Teoria poliwagalna mówi: niekoniecznie. Intuicja jest systemem wczesnego ostrzegania, który pomaga nam zachować bezpieczeństwo i uniknąć niepotrzebnego narażania się na stratę lub szkodę. Porges nazwał umiejętność podprogowego dostrzegania zagrożeń neurocepcją i o niej właśnie chciałabym dzisiaj opowiedzieć. Czym zatem jest neurocepcja?
Jeśli wolisz słuchać niż czytać sprawdź nasz podcast na Youtube albo tutaj:
Spostrzeganie i interpretacja – Lazarus i Folkmann
Zgodnie z teorią poliwagalną Porgesa podstawową potrzebą człowieka jest uzyskanie poczucia bezpieczeństwa. Psychologia poznawcza uczy nas, że o tym czy jakieś zdarzenie uznamy za stresujące decyduje nasza interpretacja. W pierwszej kolejności spostrzegamy jakiś bodziec, dostrzegamy element otoczenia, a następnie decydujemy czy jest on bez znaczenia, zagrażający czy pozytywny. Jeśli bodziec okazuje się zagrażający wówczas możemy potraktować go jako stratę, która już się dokonała, wyzwanie (możemy coś zyskać mobilizując się) lub zagrożenie (spodziewamy się, że coś stracimy).
Co to jest neurocepcja
Zdaniem Porgesa teoria oceny poznawczej jest błędna, a w każdym razie niekompletna. Zagrożenie spostrzegamy w dużej mierze za pomocą neurocepcji – bodźce o kluczowym znaczeniu dla bezpieczeństwa organizmu omijają świadomą kontrolę. Ma to sporo sensu – kiedy jesteśmy w niebezpieczeństwie należy działać natychmiast, nie ma czasu się zastanawiać nad tym, czy warto przełączać się na system walcz-uciekaj czy nie. Neurocepcja to termin stworzony przez Porgesa właśnie na okoliczność zbierania informacji z otoczenia całkowicie poza świadomą kontrolą. Niektórych bodźców w ogóle nie zauważamy świadomie, możemy jednak zauważyć zmiany w pobudzeniu fizjologicznym, ale tylko wtedy gdy jesteśmy uważni na sygnały płynące z ciała.
Możemy na przykład poczuć się nieswojo w towarzystwie jakiejś osoby zupełnie nie wiedząc dlaczego. Bodźcem, który może wywołać pobudzenie jest chociażby nienaturalna mimika, ale jego zarejestrowanie zwykle wymyka się świadomej percepcji. Wiemy, że nie czujemy się bezpiecznie w towarzystwie tego człowieka, nie wiążąc swojego samopoczucia z jakimś zachowaniem ze strony tej osoby. Układ zaangażowania społecznego jest wrażliwy na informacje o napięciu mięśni twarzy w okolicach oczu. Odpowiednie napięcie tych okolic jest sygnałem bezpieczeństwa – kiedy ktoś śmieje się do nas oczami czujemy się dobrze. W związku z powyższym możemy czuć się niepewnie z osobą stosującą botoks, nie mając pojęcia o co chodzi. Rejestrujemy dysonans pomiędzy werbalnym zaangażowaniem tej osoby i brakiem napięcia mięśni twarzy, co w rezultacie pobudza układ współczulny. Układ współczulny ostrzega – nie ufaj tej osobie, coś jest nie w porządku. W tym wypadku napięcie może się okazać nadmiarowe albo nieadekwatne w stosunku do faktycznych, życzliwych intencji naszego rozmówcy.
Innym przykładem tego jak neurocepcja wpływa na stan fizjologiczny jest efekt pobudzenia pod wpływem przebywania w środowisku bogatym w dźwięki o niskiej częstotliwości. Buczenie komputera, brzęczenie wentylacji to dźwięki podobne do warczenia drapieżnika. Po całym dniu w biurze możemy być napięci i zdenerwowani kompletnie nie wiążąc swojego samopoczucia z wentylatorem!
Neurocepcja – sprzężenie zwrotne
Pamiętajmy, że jeśli w ciele dochodzi do mobilizacji i wszystkie narządy wewnętrzne zaczynają pracować pod presją w odpowiedzi na jakieś stresujące wydarzenie, wszystkie te informacje o napięciu z ciała wracają do mózgu. Wkrótce dochodzi do sprzężenia zwrotnego – praca narządów ulega zmianie pod wpływem stresu, informacja o tej zmianie wraca do mózgu, układ nerwowy wzmaga napięcie na podstawie danych z narządów. Pobudzenie może napędzać się samo dopóki pętla nie zostanie przerwana.
Jak poprawić kontakt z ciałem
Na neurocepcję nie mamy wprawdzie wpływu, ale możemy zauważyć pobudzenie fizjologiczne w ciele i wówczas zadziałać w taki sposób, aby się wyciszyć i uspokoić.
Problemem dla wielu osób może się okazać słaby kontakt z własnym ciałem. Nauczyliśmy się ignorować sygnały płynące z ciała: chodzimy spać nie wtedy, kiedy jesteśmy zmęczeni ale wówczas gdy prawie padamy na twarz. „Jeszcze tylko jeden odcinek na Netflixie” – mówimy. Jemy byle co, w biegu między jakimiś pilnymi zajęciami. Kiedy coś boli sięgamy automatycznie po środki przeciwbólowe. Emocje uważamy za przeszkodę w racjonalnym działaniu, tłumimy je i odkładamy na później. Aby moc regulować stan pobudzenia musimy rozwinąć bezpieczną świadomość własnych stanów i zdolność zauważania ich.
Jednym ze sposobów jest praktykowanie uważności. Związki między uważnością (mindfulness) a teorią poliwagalną stały się przedmiotem zainteresowania badaczy – czekamy na efekty prac naukowych (np. Lucas i wsp. 2016).
Badania dowodzą, że praktykowanie uważności usprawnia regulowanie uwagi i emocji, świadomość ciała oraz pomaga zmienić sposób w jaki sami siebie spostrzegamy (Hölzel i wsp. 2011; Loizzo 2018). Aby wzmocnić kontakt z własnym ciałem należy przenieść uwagę na odczuwane bodźce sensoryczne, swój oddech oraz odczucia pojawiające się w ciele – miejsca bólu, miejsca spokoju oraz wszystkie inne miejsca w których „coś” czujemy.
Do codziennych ćwiczeń polecamy nagranie z relaksacją Cavalliera: oddychanie różnymi partiami ciała.
Posłuchaj na Spotify naszego Podcastu o zdrowiu!
Jeśli uważasz nasze treści za wartościowe podziel się nimi z bliskimi osobami lub napisz komentarz. To pomaga nam zwiększyć zasięg i dotrzeć naszym materiałom do szerszego grona odbiorców, dla których dbanie o zdrowie jest ważne.
Jeśli chcesz jeszcze lepiej dbać o zdrowie dołącz do naszej bezpłatnej grupy facebookowej gdzie otrzymasz od nas w prezencie więcej materiałów i wsparcie społeczności. Zapraszamy Cię także do polubienia naszej strony na FB, dzięki temu będziesz na bieżąco ze wszystkimi naszymi publikacjami.
Wnioskami i pytaniami możesz się z nami podzielić w komentarzach. Odpowiadamy zwykle we wtorki i piątki. A tymczasem bądź zdrów! Bądź zdrowa!
Bibliografia:
Deb D. Teoria poliwagalna w psychoterapii, 2020 Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Hölzel, B. K., Lazar, S. W., Gard, T., Schuman-Olivier, Z., Vago, D. R., & Ott, U. (2011). How Does Mindfulness Meditation Work? Proposing Mechanisms of Action From a Conceptual and Neural Perspective. Perspectives on Psychological Science, 6(6), 537–559. doi:10.1177/1745691611419671
Loizzo, J. J. (2018). Can Embodied Contemplative Practices Accelerate Resilience Training and Trauma Recovery? Frontiers in Human Neuroscience, 12. doi:10.3389/fnhum.2018.00134
Lucas, A. R., Klepin, H. D., Porges, S. W., & Rejeski, W. J. (2016). Mindfulness-Based Movement: A Polyvagal Perspective. Integrative Cancer Therapies, 17(1), 5–15. doi:10.1177/1534735416682087
