Rwa kulszowa i ból dolnego odcinka pleców – objawy, przyczyczyny, leczenie.

Rwa kulszowa to schorzenie, które jest obecne w świadomości większości osób po trzydziestce. Czy każdy ból dolnego odcinka pleców to właśnie rwa kulszowa? Przeczytaj, żeby dowiedzieć się więcej.

Większość artykułów czy opisów dotyczących bólów pleców, a zwłaszcza ich dolnych partii zaczyna się od słów „[schorzenie] dotyka co najmniej raz w życiu od 70 do 100% osób dorosłych”. Jest to zarazem częsta dolegliwość powodująca nieobecność w pracy, zatem ból dolnego odcinka kręgosłupa (Low Back Pain), a w jego następstwie rwa kulszowa, staje się problemem społeczno-ekonomicznym, bardzo uciążliwym dla pacjentów ze względu na swoje dotkliwe konsekwencje. Jakie są objawy, przyczyny i jak leczyć ból postaram się przedstawić poniżej. Sprawdź też nasz inny artykuł na temat związków między siedzącym trybem życia a bólem pleców.

Rwa kulszowa i ból dolnego odcinka pleców – przyczyny.

Ból bólowi nie równy, o czym wszyscy doskonale wiemy. Może być rozlany lub punktowy, nasilać się w określonych porach dnia, lub występować w trakcie wykonywania ruchu szczególnego rodzaju. Od tego, z jakim bólem mamy do czynienia zależy wynik diagnozy i postępowanie terapeutyczne. Wyróżnia się kilka rodzajów bólu dolnego odcinka pleców:

• Ból obwodowy (nocyceptywny):

  jego źródłem są stawy kręgosłupa, więzadła, okostna, pierścień włóknisty (dysk), osłonki nerwów, naczynia oraz mięśnie. Jest to tak zwany ból fizjologiczny, mający chronić organizm przed uszkodzeniem. Jego przyczyną mogą być np. zmiany zwyrodnieniowe. Ból ma charakter rozlany, zlokalizowany w okolicy kręgosłupa, nasila się w czasie siedzenia, stania.

• Ból patologiczny, neurogenny:

  powstaje na skutek podrażnienia lub uszkodzenia nerwu, przykładem może być rwa kulszowa w następstwie dyskopatii. Jest to ostry punktowy ból z promieniowaniem wzdłuż podrażnionego nerwu (najczęściej z tyłu uda), nasila się w czasie ruchu lub w czasie nieodpowiedniego ustawienia. Jedną z możliwych przyczyn powstania bólu neurogennego jest dyskopatia, przebiegająca według następujących etapów:

1. W krążku międzykręgowym (w tzw. dysku) zachodzą zmiany biochemiczne. W ich następstwie dochodzi do nieprawidłowej pracy dysku, pełniącego dotychczas funkcję amortyzatora. Dolegliwości bólowe mogą pojawić się w trakcie wysiłku lub ruchu, jednak uszkodzenia są zbyt niewielkie by można je było zaobserwować na RTG.
2. Kolejny etap to już widoczne zmiany w strukturze dysku – jego uwypuklenie lub przerwanie. Może nawet dojść do podrażnienia korzeni nerwowych. Często pojawiają się problemy z ruchem oraz zaburzenia czucia.
3. W następnym etapie choroby dochodzi do ogólnych zmian zwyrodnieniowych z przewlekłym bólem.

• Ból stawowy:

  pochodzi z stawów krzyżowo-biodrowych oraz międzykręgowych.

• Ból spowodowany wąskim kanałem kręgowym

• Ból mięśniowy:

  bardzo częsty, nasila się po wysiłku. Obecnie uważa się, że przyczyną bólu mięśniowego są zmiany strukturalne mięśnia w postaci np. mikro urazów. Powodują one osłabienie lub „spięcie mięśnia”. Do mikrourazów dochodzi w następstwie przeciążenie mięśni lub stanów zapalnych (fibromialga, zespół powięziowo-mięśniowy, zespół mięśnia gruszkowatego).

Wiele innych objawów jak: nieprawidłowa biomechanika, zmiany postawy, czy utrudnienie normalnego funkcjonowania są zdeterminowane przez ból, któremu próbujemy zaradzić stosując wszelakie kompensacje i uniki np. utykanie czy pochylenie tułowia. Ból bywa złym doradcą – starając się go uniknąć rezygnujemy z wysiłku lub wykonujemy szereg uników, co w konsekwencji prowadzi do dalszych problemów.

Medycyna zna ponad 100 różnych przyczyn bólów krzyża, a mimo to (a może właśnie dlatego) bardzo trudno ustalić, co jest powodem dolegliwości bólowych u konkretnego pacjenta. Zdarza się, że osoby, które zgłaszają się do mnie, mimo że posiadają cały plik badań dalej nie wiedzą, co wywołuje u nich dolegliwości.

Ból pleców dotyka też osoby młode, a jego powodem nie jest, jak się powszechnie uważa, nieprawidłowa postawa. Bardziej należy wiązać go z zaburzeniami wrodzonymi, dyskopatią oraz nagłym wzrostem w okresie dojrzewania. Równie istotne są czynniki psychogenne i emocjonalne, często napięcie mięśniowe, będące pierwszym objawem pojawia się w wyniku przeżywanego stresu.

Pojawianiu się dolegliwością bólowych sprzyja zmniejszona aktywność (siedzący tryb życia) lub wyczynowe uprawianie sportu (ponad możliwości organizmu). Najbardziej optymalne jest utrzymywanie umiarkowanego poziomu aktywności w młodym wieku, co przekłada się na zmniejszoną częstość występowania zaburzeń w przyszłości.  Depa i Drużbicki w swoich badaniach zauważyli, iż dolegliwości bólowe krzyża dotykają najczęściej pracowników fizycznych. Inni autorzy zauważają, że bólom przeciążeniowym kręgosłupa sprzyja praca polegająca na dźwiganiu znacznych ciężarów, ale i praca siedząca (tj. praca w wymuszonej pozycji ciała) lub w pozycji pochylonej. Innym oczywistym czynnikiem pojawienia się dolegliwości bólowych pleców jest wiek. O ile proces starzenia się jest niezależny od nas, to już na profilaktykę w formie ćwiczeń oraz prawidłową ergonomię mamy duży wpływ. Depa i Drużbicki potwierdzili w swych badaniach, że ludzie posiadają wiedzę dotyczącą profilaktyki, jednak z niej nie korzystają, często bagatelizując znaczenie zapobiegania zaburzeniom.

Rwa kulszowa i ból dolnego odcinka pleców – leczenie.

Ból dolnego odcinka pleców – farmakoterapia

Bardzo popularna i w zasadzie pierwsza forma leczenia zalecana przez lekarzy, przydatna w ostrym okresie choroby. Pozwala zwalczyć objawy, jednak nie leczy przyczyn. Lekarze mają do dyspozycji całą gamę leków, takich jak: analgetyki, narkotyki, leki psychotropowe, sterydy czy miorelaksanty. Leki, oprócz występujących w nich substancji czynnych mogą różnić się także drogą podania, przybierają formę tabletek, maści lub zastrzyków (tzw. bloka). Działanie leków koncentruje się na zmniejszeniu odczuć bólowych, łagodzeniu stanów zapalnych czy rozluźnianiu mięśni.

Ból dolnego odcinka pleców – fizjoterapia

Znajdują się tutaj wszelkie formy leczenia fizykalnego (prądy, laser, pole magnetyczne, termoterapia, hydroterapia itp.), masaż leczniczy, terapia manualna, metody specjalne, osteopatia, ćwiczenia profilaktyczne i ergonomia. W postępowaniu fizjoterapeutycznym calem nie jest jedynie złagodzenie dolegliwości bólowych krzyża oraz rwy kulszowej, ale znalezienie ich przyczyny i usunięcie jej, a także udzielenie wskazówek i opracowanie postępowania, by dolegliwości nie powróciły.

Ból dolnego odcinka pleców – Neurochirurgia

W skrajnych przypadkach, gdy dochodzi do znacznych zmian strukturalnych i poważnych objawów neurologicznych (zaniki mięśni, niedowład, zaburzenia mikcji) konieczna jest ingerencja chirurgiczna, która koncentruje się na mechanicznym „naprawieniu” uszkodzonych struktur. Po operacji należy poddać się rahabilitacji. Fizjoterapeuta pomoże ciału zregenerować się po interwencji chirurgicznej i dostarczy wskazówek, jak zmaksymalizować efekty leczenia chirurgicznego, zapobiegając także ewentualnym nawrotom choroby.

Ból dolnego odcinka pleców – profilaktyka, ćwiczenia.

 Mimo, że wiele osób zdaje sobie sprawę z znaczenia profilaktyki, nie stosuje się do jej zasad. Dopiero znaczny ból, mocne promieniowanie wzdłuż nerwu kulszowego, czy problemy z poruszaniem się, sprawiają, że ludzie zaczynają szukać pomocy. Tymczasem stosując nawet kilka prewencyjnych ćwiczeń jesteśmy w stanie zmniejszyć ryzyko pojawienia się dolegliwości, a nawet złagodzić te już występujące. Poniżej prezentuję przykładowe ćwiczenia profilaktyczne, zapobiegające wystąpieniu objawów rwy kulszowej, przy czym przypominam, że to, co często bierzemy za rwę kulszową może w rzeczywistości być innym schorzeniem. Poniższe ćwiczenia są bezpieczne, a najlepsze rezultaty osiągamy, kiedy zestaw ćwiczeń jest dobrany indywidualnie do osoby i jej problemu. Ćwiczenia winny być wykonywane w bezbolesnym zakresie. Jeżeli pojawia się ból należy skonsultować się ze specjalistą.

Połóż się na plecach z rękami wzdłuż tułowia. Ugnij nogi pod kątem 90°, połóż je na krześle, łóżku lub piłce. Jest to pozycja bezbolesna, rozluźniająca nerw kulszowy, przeznaczona do stosowania w ostrym okresie choroby.

Połóż się na plecach tak, jak opisano to powyżej. Do leżenia dodajemy ruch: wyprost jednej kończyny dolnej w kolanie oraz zadarcie palców do siebie. Ćwiczeniu powinno towarzyszyć uczucie rozciągania, ale nie bólu, wzdłuż prostowanej kończyny. Proponowany ruch ma za zadanie rozciągnąć oraz poruszyć nerw, w celu lepszego jego odżywienia.

Ćwiczenia mobilizujące:

Leżenie na plecach, kolana ugięte. Ruch to pochylanie kolan raz w lewo, raz w prawo. Staramy się zatrzymać na kilka sekund w czasie maksymalnego pochylenia kolan na boki. Podobne ćwiczenie w pozycji siedzącej znajdziemy we wcześniej zaproponowanym artykule.

Leżenie na plecach nogi proste, ruch to naprzemienne „wydłużanie” kończyn dolnych.

Leżenie na plecach, dłonie spoczywają obok głowy. Ruch polega na uniesieniu tułowia za pomocą rąk, z jednocześnie spoczywającą na podłodze miednicą. Wykonujemy przeprost kręgosłupa.

Siad prosty. Ruch to powolne pochylanie się w kierunku stóp. Dokonujemy w ten sposób mobilizacji nerwu oraz kręgosłupa.

Ćwiczenia stabilizujące:

Leżenie na plecach, kolana ugięte, ramiona wzdłuż tułowia. Ruch: napięcie mięśni brzucha w taki sposób, jakbyśmy chcieli dotknąć pępkiem kręgosłupa . Następnie, utrzymując napięcie, unosimy biodra, odrywając od podłoża dolny odcinek kręgosłupa. Pozycję utrzymujemy przez kilka sekund, następnie rozluźniając się.

Leżenie na plecach, kolana ugięte, dłonie oparte o uda. Ruch to napięcie mięśni brzucha jak wyżej. Następnie napieramy kolanami w kierunku głowy, oporując za pomocą dłoni. Pozycję utrzymujemy przez kilka sekund, potem rozluźniamy się.

Należy przy tym zawsze pamiętać, że na stan kręgosłupa wpływ ma wiele czynników fizycznych, ale i emocjonalnych. Potwierdza to Ćwirlej i wsp., którzy zauważyli, że jeśli bólom krzyża towarzyszy depresja, stan psychiczny pogarsza wyniki rehabilitacji. Może mieć to związek ze spadkiem aktywności i motywacji występującym w depresji, które wydają się niezbędne do utrzymania koncentracji na zadaniu, jakim jest wykonywanie zaleceń lekarza czy fizjoterapeuty. Warto pamiętać, że choroba, jaką jest ból dolnego odcinka kręgosłupa oraz rwa kulszowa, są chorobami o zróżnicowanej etiologii, które wpływają na wiele obszarów życia człowieka, więc kompleksowe leczenie może znacząco przyczynić się do poprawy wyników terapii. Czasem warto wesprzeć fizjoterapię terapią psychologiczną.

Spragniony/spragniona wiedzy na temat dbania o zdrowie? Wejdź na nasz kanał na Youtube lub na Spotify żeby posłuchać Podcastu o Zdrowiu.

Bibliografia:

1. Ćwirlej i wsp. „Problem rehabilitacji pacjentów z przewlekłym bólem dolnego odcinka kręgosłupa”, Wydawnictwo UR 2007, Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego 2007, 4, 355-359;
2. Wójcik i wsp. „Ocena częstości występowania wybranych zmian i wad wrodzonych kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego u osób zgłaszających się na badanie TK z powodu bólu grzbietu.” Uniwersytet Medyczny w Lublinie;
3. Dwornik i wsp. „Korelacja wybranych elementów badania przedmiotowego ze skutecznością leczenia fizjoterapeutycznego u pacjentów z przewlekłymi bólami krzyża.” Ortopedia, Traumatologia, Rehabilitacja, MEDSPORTPORESS, 2007, 3(6); Vol. 9, 297-309;
4. Guzik, M, Drużbicki „Ocena częstości występowania zespołów bólowych lędźwiowego odcinka kręgosłupa w zależności od charakteru wykonywanej pracy”, Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2008, 1, 34-41;
5. M. Domżał „Bóle krzyża”, Przewodnik lekarza, Neurologia.
6. Paprocka i wsp. „Zespoły bólowe kręgosłupa u dzieci”, Wiadomości Lekarskie 2008, LXI, 7-9.