Zaburzenia mowy – afazja

Posługiwanie się mową, dla większości z nas, jest naturalne jak oddychanie. Nawet teraz, gdy czytasz ten tekst bezwiednie posługujesz się językiem. Być może dopiero teraz zastanawiasz się, jak to jest, że łączysz te małe znaczki w sensowne całości słów, które później organizujesz w zdania i potrafisz zrozumieć nawet najbardziej abstrakcyjne znaczenia. Posługiwanie się mową jest naturalne, co jednak nie oznacza, że to czynność mało skomplikowana, która nie wymaga wysiłku. O tym jak złożona jest czynność rozumienia i nadawania przekazów możemy się przekonać, analizując zaburzenia mowy. Zaburzenia, które niestety są dość częste. Na czym polega afazja?

Afazja – co to jest?

Afazja to zaburzenie różnych aspektów mowy, zwykle wybiórcze. W afazji mogą wystąpić:

• Zaburzenia rozumienia
• Zaburzenia powtarzania
• Zaburzenia czytania
• Zaburzenia pisania
• Zaburzenia mowy spontanicznej.

Badacze stworzyli kilka modeli opisujących mechanizmy działania komunikacji za pomocą słów, a na podstawie tych modeli teoretycznych wyodrębniono różne typy afazji. Naukowcy potrafili uzasadnić teoretycznie, jak powstawałby i jak by się objawiał dany rodzaj afazji (np. afazja dynamiczna, w której zachowane jest powtarzanie, ale mowa spontaniczna jest zredukowana). Czyste afazje w praktyce występują rzadko. Uszkodzenia mózgu zwykle wykraczają poza strategiczne obszary, w większości przypadków mamy do czynienia z afazją mieszaną. Przy rozległych uszkodzeniach może pojawić się afazja globalna, czyli całkowite zniesienie umiejętności językowych.

Mózgowa organizacja mowy

Półkule mózgowe są mocno wyspecjalizowane jeśli chodzi o posługiwanie się mową, zwykle te umiejętności zlokalizowane są w półkuli dominującej czyli lewej. Prawa półkula zajmuje się emocjonalną warstwą wypowiedzi.  

Wernicke i Lichtheim stworzyli klasyczny schemat opisujący jak działa mowa.  Ich zdaniem mowę regulują trzy główne ośrodki:

– ośrodek Broki czyli ośrodek wyobrażeń ruchowych słów;

– ośrodek Wernikiego czyli inaczej ośrodek wyobrażeń słuchowych słów;

– oraz inne ośrodki regulujące czynność mowy.

Porozumiewanie się wymaga, aby między tymi ośrodkami zachodziła płynna i sprawna wymiana informacji. Bodźce muszą docierać ze słuchu do ośrodka słuchowego, tam są przetwarzane, dzięki czemu rozumiemy co się do nas mówi. Żebyśmy mogli odpowiedzieć, ośrodek ruchowy Broki musi przesłać informację do naszych ust. Jak pisał Słowacki (który wielkim poetą był) „Chodzi (…) o to, aby język giętki /Powiedział wszystko, co pomyśli głowa.

Afazja – objawy i rodzaje

Zaburzenia mowy mogą wynikać z uszkodzenia samych ośrodków, albo połączeń między nimi. W zależności od miejsca uszkodzenia można spodziewać się różnych objawów.

1. Afazja ruchowa: chory rozumie mowę, ale nie jest w stanie nic powiedzieć (nie powtarza ani nie mówi spontanicznie), nie potrafi pisać ani czytać.
2. Afazja czuciowa: chory może mówić, ale zniesiona jest kontrola słuchowa nad wypowiadanymi słowami, w związku z czym mowa jest zniekształcona, czasem wypowiedzi są zupełnie pozbawione sensu. Chory nie rozumie, nie powtarza, nie czyta i nie pisze.
3. Afazji transkorowa ruchowa: chory rozumie i powtarza, częściowo radzi sobie z czytaniem ale nie mówi spontanicznie i nie jest w stanie pisać.
4.  Afazja transkorowa czuciowa: chory powtarza i mówi spontanicznie, ale nie rozumie, nie czyta i nie pisze.
5. Afazja podkorowa ruchowa: chory rozumie, pisze i częściowo czyta, ale nie powtarza i nie mówi spontanicznie.
6. Afazja podkorowo czuciowa: chory mówi spontanicznie, pisze i czyta ale nie rozumie i nie powtarza.
7. Afazja przewodzenia: Chory rozumie, mówi spontanicznie, ma pewne trudności z czytaniem i pisaniem, ale nie powtarza.

To klasyczne ujęcie problemu organizacji mowy, które współcześnie jest opracowywane i modyfikowane. W teorii wyodrębniono wiele postaci afazji, a nawet krótkie omówienie tych podejść oraz terminów, które wprowadzają, mogłoby wprowadzić więcej zamieszania niż pożytku. Poprzestańmy zatem na klasycznym opisie. Zainteresowanych odsyłam do bibliografii.

Afazja – leczenie

Jak widać problem afazji jest złożony i w zależności od przyjętych założeń teoretycznych można go ujmować na różne sposoby. Nauropsycholog czy neurologopeda mający duże zaplecze teoretyczne i doświadczenie praktyczne zaplanuje diagnozę i rehabilitację. Rehabilitacja w afazji to konieczność, ponieważ od sprawności komunikacyjnej zależy jakość życia. Wiele można osiągnąć, jeżeli rehabilitację prowadzi kompetentna osoba, a zaburzenia się nie utrwaliły. Oczywiście czasem uszkodzenia są tak rozległe, że deficyty pozostaną, jednak nawet wówczas można zaproponować choremu komunikację alternatywną. Warto szukać bo specjalistyczna pomoc w afazji jest możliwa.  

Co więcej – jeśli neuropsucholog albo neurologopeda proponuje chorej osobie śpiewanie piosenek, wspólne odmawianie Ojcze Nasz albo liczenie i powtarzanie dni tygodnia raz za razem, do znudzenia, to NAPRAWDĘ wie co robi. Ćwiczenia mogą się z boku wydawać banalnie proste, jednak ich wprowadzanie ma głębokie uzasadnienie naukowe. Możliwe, że lokalizacja uszkodzenia u danego pacjenta omija obszar odpowiedzialny za ciągi automatyczne czy śpiewanie. Pobudzenie zdrowej części, rozruszanie jej może z czasem pomóc kompensować braki wynikające z uszkodzenia. Warto zaufać kompetentnemu specjaliście, a w razie wątpliwości wystarczy zadawać pytania.

Jeśli po przeczytaniu artykułu nadal masz jakieś pytania – zadaj je w komentarzu. Odpowiem najlepiej jak umiem.

Odpowiadamy zwykle we wtorki i piątki.

Jeśli wolisz, żeby Twoje pytanie zostało między nami skontaktuj się ze mną przez naszą stronę na Facebooku. Pozdrawiam Cię serdecznie. 

Bibliografia:

Walsh K, Darby D Neuropsychologia Kliniczna, Sopot 2016, GWP

Herzyk A, Wprowadzenie do neuropsychologii klinicznej, Warszawa 2009, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR