Zaburzenia osobowości cz. VI – osobowość histeryczna (histrioniczna)

Co to jest osobowość histeryczna? Odpowiedź na to pytanie wymaga zarysowania szerszego kontekstu. Histeria to pojęcie obecne w świadomości potocznej, kiedy mówimy, że ktoś histeryzuje zazwyczaj mamy na myśli, że osoba ta daje się ponieść przesadnym emocjom, a jej reakcja jest niewspółmierna do sytuacji.

Słowo histeria pochodzi z greki. Starożytni lekarze uważali że przyczyną częstych dolegliwości kobiecych jest wędrująca macica (hysteria). Bóle głowy i ataki padaczki dotykały ich zdaniem głównie wdowy i dziewice.  Winą obarczano macicę wędrującą po ciele chorej. Terapia polegała na odpędzaniu macicy z niewłaściwych miejsc poprzez przykładanie w te okolice płonącego łajna, wabiąc do miejsca właściwego za pomocą sympatycznych wonności (Seligman 2003). Obecnie ten rodzaj leczenia nie jest powszechnie stosowany, choć nadal utrzymuje się pogląd, że zaburzenia histeryczne mają związek z seksualnością. Za czasów Freuda dość często spotykanymi zaburzeniami były konwersje histeryczne, w których zdrowe części ciała nie działały prawidłowo. Można było spotkać pacjentów, którzy tracili wzrok lub doznawali paraliżu, bez wyraźnej medycznej przyczyny. Podłoża tych zaburzeń upatruje się w konfliktach wewnętrznych (tamże). Obecnie konwersje są rzadko spotykane, zaś histrioniczne zaburzenia osobowości zdarzają się u 1,3 – 3 % populacji (Seligman 2003 za Weissman).

Histrioniczne zaburzenia osobowości – objawy.

Aby zdiagnozować histrioniczne zaburzenia osobowości należy zaobserwować pięć spośród niżej wymienionych objawów:

1. Osoba źle się czuje, gdy nie jest w centrum uwagi
2. Uwodzi i prowokuje seksualnie w sposób nieadekwatny do sytuacji
3. Przeżywa emocje, które szybko się zmieniają i sprawiają wrażenie płytkich
4. Wykorzystuje wygląd zewnętrzny aby przyciągnąć uwagę innych ludzi
5. Wypowiada się w sposób ogólnikowy i impresywny (wypowiedź ma skłonić odbiorcę do jakiejś reakcji)
6. Dramatyzuje przeżycia, wyraża je przesadnie, teatralnie
7. Podatna na wpływy
8. Uważa związki z innymi za bliższe niż są naprawdę.

Osoby które cierpią na histrioniczne zaburzenia osobowości mogą odnosić duże sukcesy w pracy, która wymaga kreatywności i wyobraźni. Ich pragnienie nowości może czasem prowadzić do problemów z prawem (Morrison 2016).

Histrioniczne zaburzenia osobowości – rozumienie psychodynamiczne.

W ujęciu psychodynamicznym rozróżnia się osobowość histeryczną od histrionicznej. Najprościej rzecz ujmując osobowość histeryczna jest łagodniejsza w nasileniu objawów od osobowości histrionicznej. Osoby o osobowości histerycznej mogą być bardziej ujmujące, a ich seksualność może być wyrażana na przykład nieco bardziej skromnie. Nie ma zgody co do tego, czy to jedno zaburzenie o różnych stopniach nasilenia czy całkowicie odmienne jednostki chorobowe (Gabbard 2009). Spór nie ma wyłącznie charakteru akademickiego, bo od rozumienia zaburzeń zależy podejście terapeutyczne. Pacjent histeryczny potrafi odróżniać przymierze terapeutyczne od uczuć wywołanych wcześniejszymi przeżyciami, które pojawiają się pod wpływem skojarzeń (tzw. przeniesienie). Taka osoba może na przykład powiedzieć do terapeuty: „Kiedy pan się nie odzywa przypomina mi się jak ojciec zamykał się całymi dniami w warsztacie i nie zwracał na nas uwagi”. Osoba histrioniczna myli rzeczywistość wewnętrzną z zewnętrzną „Znowu pana nudzę? Nie odzywa się pan, ma mnie pan kompletnie w nosie! Chyba się pan minął z powołaniem!” – swoje poczucie opuszczenia może traktować jako coś narzucanego jej z zewnątrz poprzez nieczułego terapeutę.

Wydaje się także, że choć zaburzenie pojawia się częściej u kobiet niż u mężczyzn, ci ostatni także go doświadczają. O ile kobiety histrioniczne prezentują przerysowany model kobiecości, o tyle mężczyźni histrioniczni realizują się we wzorcu “hipermęskim”, lub są „zniewieściali” – mogą uwodzić kobiety dla sportu, traktując przedmiotowo, jak zdobycz, lub zupełnie stronić od kontaktów z nimi.

Osobowość histeryczna a molestowanie w dzieciństwie

Na podstawie tego, w jaki sposób manifestują się te zaburzenia uważa się, że w ich powstaniu może mieć znaczenie przebieg identyfikacji z rodzicem tej samej płci i relacja z rodzicem płci przeciwnej. Wprowadza to trudny temat uwodzenia dzieci. Liczni krytycy teorii psychanalitycznej spierają się, twierdząc że do molestowania dzieci dochodzi znacznie rzadziej niż do rozwinięcia się histrionicznych zaburzeń osobowości.

Psychoanaliza ma niestety na swoim sumieniu niechlubne procesy terapeutyczne, w trakcie których Pacjenci przypominali sobie sytuacje z dzieciństwa, które nie miały miejsca. Praktyka wmawiania czegokolwiek innej osobie jest moim zdaniem szkodliwa, zwłaszcza w sytuacji terapeutycznej. Wydaje się, że znaczenie w powstawaniu trudności mają nie tylko same fakty, ale to jakie nadawaliśmy im znaczenie. Uwiedzenie dziecka nie musi się odbyć wyłącznie przez molestowanie. Jeżeli mała dziewczynka notorycznie słyszy od ojca „Jestem z twoją matką tylko ze względu na ciebie”, albo „Moja ukochana księżniczko, jesteś moją krwią z krwi, a twoja matka to obca baba” w małej główce może się pomieszać. Równowaga świata, w którym rodzice tworzą parę, zostaje zachwiana i trudno przewidzieć jakie będzie to niosło ze sobą konsekwencje. Relacja z rodzicami często jest przedmiotem zainteresowania terapeutów psychodynamicznych, ale także przedstawicieli trzeciej fali terapii poznawczo-behawioralnej (np. Dialektyczna Terapia Zachowania, Terapia Schematu Young’a). W sytuacji zaburzeń osobowości wszystkie hipotezy wymagają sprawdzenia już na etapie wywiadu klinicznego. Generalnie można za Gabbardem przyjąć robocze założenie, że kobiety o osobowości histrionicznej często są „córeczkami tatusia” a mężczyźni histrioniczni „synkami mamusi”.

Zobacz nasze poprzednie artykuły o zaburzeniach osobowości:

• osobowość antyspołeczna
• osobowość schizoidalna i schizotypowa
• osobowość narcystyczna
• osobowość paranoiczna

Zapraszamy na Spotify, gdzie możesz posłuchać naszego Podcastu o Zdrowiu!
Jeśli uważasz nasze treści za wartościowe podziel się nimi z bliskimi osobami lub napisz komentarz. To pomaga nam zwiększyć zasięg i dotrzeć naszym materiałom do szerszego grona odbiorców, dla których dbanie o zdrowie jest ważne.
Jeśli chcesz jeszcze lepiej dbać o zdrowie dołącz do naszej bezpłatnej grupy facebookowej gdzie otrzymasz od nas w prezencie więcej materiałów i wsparcie społeczności. Zapraszamy Cię także do polubienia naszej strony na FB, dzięki temu będziesz na bieżąco ze wszystkimi naszymi publikacjami.
Wnioskami i pytaniami możesz się z nami podzielić w komentarzach. Odpowiadamy zwykle we wtorki i piątki. A tymczasem bądź zdrów! Bądź zdrowa!

Bibliografia:

Morrison J. DSM-5® Beztajemnic. Praktyczny przewodnik dla klinicystów. Kraków 2016, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego;

Gabbard G. O. Psychiatria psychodynamiczna w praktyce klinicznej. Kraków 2009, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego ;

Martin E.P. Seligman, Elaine F. Walker, David L. Rosenhan, Psychopatologia, Wydanie I, Poznań 2003, Wydawnictwo Zysk I S-ka