Zaburzenia przetwarzania sensorycznego (Zaburzenia integracji sensorycznej)

Wielu specjalistów zwraca uwagę na fakt, że zaburzenia integracji sensorycznej są coraz bardziej powszechne. Ale czym właściwie są i jak sobie radzić z zaburzeniami integracji sensorycznej?

Czym są zaburzenia przetwarzania sensorycznego (Zaburzenia integracji sensorycznej).

Niewiele osób wie, czym są zaburzenia przetwarzania sensorycznego, chociaż można spotykać się z nimi każdego dnia, zwłaszcza u dzieci. Często o dzieciach cierpiących z powodu problemów ze zmysłami mówi się, że doskwierają im zaburzenia integracji sensorycznej, co nie jest do końca prawdą. Integracja bodźców jest tylko jednym z elementów, które mogą być zaburzone.

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego (ZPS) rozumie się jako, podając za Kranowiztem brak umiejętności wykorzystania dostarczanych przez zmysły informacji w celu płynnego, codziennego funkcjonowania.

Problem może dotyczyć jednego lub kilku zmysłów, przy czym nie tylko najbardziej znanych zmysłów zewnętrznych (wzrok, słuch, dotyk, węch i smak), ale i wewnętrznych. Należą do nich następujące układy zmysłów:

• Przedsionkowy: powiązany z uchem wewnętrznym. Dostarcza informacji na temat równowagi, ułożenia głowy i ciała względem podłoża;
• Interoceptywny: dostarcza informacje z wnętrza organizmu. Reguluje między innymi głód, pragnienie, tętno oraz stan pobudzenia;
• Proprioceptywny: dostarcza informacji na temat położenia ciała w przestrzeni oraz ruchów poszczególnych części ciała. Powiązany jest z mięśniami, stawami i więzadłami.

Na skutek uszkodzenia mózgu w następstwie udarów czy stanów chorobowych może dojść do bardzo poważnych zaburzeń w odbieraniu wrażeń z wewnętrznych układów zmysłów. Tak poważne zaburzenia nie należą wprawdzie do zaburzeń przetwarzania sensorycznego, ale doskonale ilustrują to, w jaki sposób powinny działać zmysły wewnętrzne. Chory z zaburzonym zmysłem przedsionkowym na skutek uszkodzenia mózgu może zataczać się jak pijany, a osoba z uszkodzonym ośrodkiem odpowiedzialnym za przetwarzanie wrażeń proprioceptywnych nie potrafi w sposób skoordynowany poruszać kończynami, jeśli na nie nie patrzy. Te i wiele innych przykładów zaburzeń neurologicznych podaje w swojej książce Oliver Sacks pt. „Mężczyzna, który pomylił żonę z kapeluszem”.

 Sama integracja sensoryczna polega na organizacji informacji ze świata zewnętrznego oraz wewnętrznego w celu wykorzystania ich w czasie codziennych zajęć. Ayers uważa, że mózg odpowiada przede wszystkim za integrację sensoryczną. Ale jak wyglądają poszczególne etapy odbierania i przetwarzania bodźców? Postaram się to pokrótce wyjaśnić.

1. Odbieranie i wykrywanie – polega na odbieraniu bodźców za pomocą obwodowego układu nerwowego (skóra, wzrok, słuch, usta, mięśnie itd.). Odbieramy wszystko co czujemy, dotykamy , widzimy, słyszymy, a zebrane informacje kierowane są do mózgu.
2. Integracja – jest to łączenie zebranych różnymi drogami informacji. Im więcej zmysłów dostarcza bodźce, tym cenniejsze otrzymamy informacje, a co za tym idzie lepiej je wykorzystamy.
3. Modulacja – dochodzi do regulacji i dopasowania bodźców. Te istotne zostają wzmocnione i decydują o reakcji, a nieważne zostają wyhamowane i w następstwie zignorowane.
4. Dyskryminacja sensoryczna – dzięki niej dostrzegamy różnice między bodźcami, również w czasie i przestrzeni.
5. Umiejętności motoryczne o podłożu sensorycznym – działanie na podstawie zebranych i przetworzonych informacji sensorycznych. Wyróżniamy tu reakcje posturalną (prawidłowy ruch oraz koordynacja) oraz praksje, czyli wszelki ruch świadomy.

Reasumując w prawidłowym przebiegu cały proces powinien przebiegać następująco: wejście bodźca – organizacja – wyjście reakcji.

Wyobraźmy sobie, że siedzimy w fotelu i czytamy. Nie zwracamy uwagi na dotyk fotela, hałasy za zewnątrz ani swoją postawę, kiedy pojawia się obok dziecko i mówi „Kocham Cię”. Rośnie wartość bodźców związanych z tymi słowami, są one organizowane i wywołują reakcje w słowach ”Ja Ciebie też Kocham”. Następnie pojawiają się emocje i nowe bodźce, a ich wynikiem jest przytulenie. A jeśli coś nie działa jak powinno?

Mogą pojawić się zaburzenia na każdym poziomie przetwarzania sensorycznego, dając różne skutki.

• Zaburzenia modulacji sensorycznej:

– Nadmierna reaktywność – czyli zwiększona wrażliwość na bodźce oraz mocna reakcja na nie (ekscytacja).

– Obniżona reaktywność – niska wrażliwość na bodźce, słaba reakcja na nie (nuda).

– Poszukiwanie – szukanie doznań i informacji (więcej i mocniej).

• Zaburzenia dyskryminacji sensorycznej – kłopot w odróżnianiu i rozumieniu wrażeń, występuje trudność w dostosowaniu siły reakcji (problem np. z reakcjami obronnymi, czuciem ciała, uczeniem się).
• Zaburzenia motoryczne o podłożu sensorycznym – występuje problem z wzorcami ruchu, równowagą, koordynacją obu stron ciała, planowaniem i celowością ruchu.

Najlepszym sposobem na zobrazowanie zaburzeń sensorycznych jest krótka historia, którą Kranowitz przytacza celem lepszego zilustrowania problemów, z jakimi zmagają się dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego.

W przedszkolu w kręgu siedzą dzieci, czekają na wychowawczynię, która obiecała im ciekawe zajęcia. I rzeczywiście – kiedy zjawia się Pani, przynosi z sobą różne rodzaje dyni. Większość dzieci reaguje podobnie na nowe warzywa, jednak troje z nich, przez swoje reakcje znacząco się wyróżnia.

Robert siedzi w kącie i odgradza się od pozostałych dinozaurami. Lena patrzy gdzieś przed siebie, a Patryk nie siedzi, lecz leży na plecach i kręci się w koło, odpychając się nogami. Szczególnie zachowanie Patryka rzuca się w oczy, bo utrudnia prowadzenie zajęć – nauczycielka stara się go zatem uspokoić.

Dzieci siadają w kręgu i dostają owoce do obejrzenia i zbadania. Robert nie chce brać ich do rąk i odpycha je od siebie zabawkami, głośno wyrażając swoje niezadowolenie, wyraźnie nie chce dotykać warzyw o dziwnej dla niego fakturze. Lena bez większego zainteresowania podaje dynie dalej, a na prośbę opisania ich mówi tylko, że jest ich 5. Patryk wkłada sobie dynie do ust, z czego czerpie wyraźną przyjemność. Podejrzewając, że innym dzieciom smakowanie dyń się spodoba Patryk usiłuje włożyć im je do buzi, budząc stanowcze protesty i skądinąd zrozumiałe zdenerwowanie pani.

Wydawać by się mogło, że jest to zwykła sytuacja grupy przedszkolnej, gdzie niektóre dzieci są niegrzeczne, inne apatyczne, a jeszcze inne strachliwe. W rzeczywistości przyczyna leży w ZPS, a konkretnie w zaburzeniach modulacji i dyskryminacji sensorycznej. Robert jest nadwrażliwy na bodźce i nie jest w stanie ich wytrzymać, broni się przed nimi, nie chce być dotykany. Lena nie zauważa niektórych bodźców (jak na przykład wielkość czy faktura dyń), oraz nie reaguje na te słabe. Patryk cały czas szuka stymulacji.

Dzieciom z naszej opowiastki można próbować pomóc na wiele sposobów, jednak wydaje się, że większość dorosłych wybrałoby jakąś kombinację nagród, kar i perswazji, żeby zmienić ich zachowanie. Po naszym wstępie dotyczącym ZPS wiemy już, że te oddziaływania na nic się zdadzą – dzieci nie potrafią zachowywać się inaczej uwięzione w świecie niezgranych bodźców. Warto pamiętać, że to tylko kilka z przykładowych zaburzeń. Co więcej, mogą one nakładać się na siebie lub wiązać się z innymi problemami jak np. ADHA, problem z uczeniem się, autyzm, dysleksja, zespół Aspergera, mutyzm wybiórczy, choroby genetyczne, alergia, problemy psychiczne jak również emocjonalne.

Dodatkowo spektrum objawów ZPS jest dosyć szerokie. Możemy znaleźć je w infografice lub, bardziej szczegółowo, w kwestionariuszu historii sensoryczno-motorycznej dla rodziców małych dzieci, dostępnej w książce „Nie-zgrane dziecko”.

Przyczyny zaburzeń nie są do końca wyjaśnione, zalicza się do nich między innymi następujące czynniki:

• Genetyczne,
• Prenatalne (substancje chemiczne i toksyczne),
• Wcześniactwo,
• Szok okołoporodowy,
• Okoliczności po porodzie (środowisko, długi pobyt w szpitalu).

Jeśli ktoś jest bardziej zainteresowany tematyką zachęcam do lektury książki „Nie-zgrane dziecko” autorstwa C.S. Kranowitz, która w przystępny sposób charakteryzuje różne rodzaje ZPS i dostarcza wskazówek jak sobie z nimi radzić.

 Leczenie zaburzeń przetwarzania sensorycznego (zaburzenia integracji sensorycznej)

Obecnie najlepszym sposobem leczenia, po uprzedniej diagnozie jest terapia metodą SI, przybierającą postać ukierunkowanej zabawy ruchowej.

Zajmują się tym przede wszystkim terapeuci zajęciowi oraz niektórzy fizjoterapeuci, którzy odbyli odpowiednie przeszkolenie. Dodatkowo leczenie można wspierać, w zależności od potrzeb dziecka:

• Fizjoterapią, osteopatią, chiropraktyką, terapią kario-sakralną,
• Terapią logopedyczną,
• Terapią słuchu, wzroku,
• Hipoterapią,
• Dietą i terapią żywieniową,
• Terapią percepcyjno-motoryczną,
• Sztukami walki,
• Psychoterapią.

Trudno podać gotowy schemat postępowania z uwagi na to, że każde dziecko jest inne i posiada różne deficyty i trudności. Postaram się przedstawić poniżej kilka propozycji ćwiczeń-zabaw.

Zabawy rozwijające zmysł dotyku:

• Zabawa w piasku, poszukiwanie różnych przedmiotów w naczyniu z piaskiem, zakopywanie, odkopywanie. Zamiennie można wykorzystać np. ryż.
• Rysowanie palcem, rysowanie na plecach lub dłoni kształtów, cyfr, liter, gdzie zadaniem dziecka jest rozszyfrowanie wiadomości.

Zabawy rozwijające układ przedsionkowy:

• Turlanie się po podłodze, trawie lub z górki.
• Balans na równoważni (można ją wykonać w deski oraz podkładu), równoważnię można zastąpić za pomocą balansu na dużej piłce.

Zabawy rozwijające układ proprioceptywny:

• Podnoszenie noszenie, pchanie ciągnięcie różnych przedmiotów np. wózka w sklepie, zakupów do domu.
• Ucisk – każdy potrzebuje przytulania, można też zrobić z dziecka naleśnik za pomocą koca.

Zabawy rozwijające zmysł słuchu:

• Rozmawiaj z dzieckiem w czasie, kiedy wykonuje różne czynności np. ubiera się. Tłumacz znaczenie słów.
• Czytaj codziennie, a w czasie rozmowy bądź aktywnym słuchaczem.
• Można bawić się w łapanie piłki z zamkniętymi oczami, turlanej po podłodze. W sprzedaży dostępne są piłki z dzwonkami.

Zabawy rozwijające zmysł wzroku:

• Wszelkie zabawy na papierze: labirynty, wycinanki, czy wyszukiwanie różnic w obrazkach.
• Układanki i klocki – naśladowanie przez dziecko wzorów, które układa opiekun.

Zabawy rozwijające umiejętności sensoryczno-motoryczne:

• Zbieranie pęsetą drobnych przedmiotów np. płatków, czy naciąganie na pudełko gumek recepturek, także za pomocą pęsety.
• Poruszanie się jak różne zwierzęta, np. bokiem jak krab, ciężko na czworakach jak niedźwiedź, pełzając jak wąż, galopem jak koń.
• Łapanie piłki – zaczynamy od piłki plażowej z niewielkiej odległości i stopniowo zmniejszamy piłkę, a dystans zwiększamy.

Zabawy rozwijające umiejętności samopomocowe:

• Zachęcanie dziecka do ubierania się poprzez uatrakcyjnienie tego procesu np. kolorowe guziki, zamki błyskawiczne. Usunięcie z szafy w okresie letnim zimowej, garderoby – dziecku będzie łatwiej znaleźć to, czego potrzebuje.
• Zapewnienie dziecku odpowiedniego siedziska przy stole w trakcie posiłku i dostarczanie pokarmów o różnej fakturze.
• Opracowani listy obowiązków i przestrzeganie jej.
• W czasie kąpieli pozwól dziecku mieć wpływ na temperaturę wody. Kąpiel można urozmaicić atrakcjami w postaci kolorowych mydeł, gąbek, czy zabawek.
• Przed snem dbaj o jego rutynę oraz higienę (więcej o higienie snu tutaj).

Zaburzenia integracji sensorycznej – Dieta sensoryczna:

• Zajęcia pobudzające: chrupanie płatków, marchewki, orzechów, kostek lodu itp.,
• Zajęcia organizujące: żucie batonów, skórki od chleba, suszonych owoców, gumy do żucia itp.
• Zajęcia uspakajające: ssanie landrynek, owoców, czekolady itp.

 Zaburzenie przetwarzania sensorycznego to skomplikowane zagadnienie, tak pod względem diagnostycznym jak i terapeutycznym, ale zrozumienie jego istoty pozwala lepiej zrozumieć dziecko i poprawia komunikację z nim. Leczenie często przybiera formę gier i zabaw, podczas których można razem spędzać czas, co zarówno dla rodziców jak i dzieci może być bardzo satysfakcjonującym przeżyciem. Osoby bardziej zainteresowane problemem odsyłam do lektury pozycji wymienionych w bibliografii. Jeśli podejrzewasz, że problem może dotyczyć Twojego dziecka koniecznie zgłoś się do specjalisty.

Być może zainteresuje Cię też:

Problemy ze snem u dzieci – przyczyny, leczenie.

Ból pleców w ciąży – przyczyny, objawy, leczenie.

Jeśli uważasz nasze treści za wartościowe podziel się nimi z bliskimi osobami lub napisz komentarz. To pomaga nam zwiększyć zasięg i dotrzeć naszym materiałom do szerszego grona odbiorców, dla których dbanie o zdrowie jest ważne.

Jeśli chcesz jeszcze lepiej dbać o zdrowie dołącz do naszej bezpłatnej grupy facebookowej gdzie otrzymasz od nas w prezencie więcej materiałów i wsparcie społeczności. Zapraszamy Cię także do polubienia naszej strony na FB, dzięki temu będziesz na bieżąco ze wszystkimi naszymi publikacjami. Posłuchaj też naszego Podcastu o Zdrowiu na Spotify.

Wnioskami i pytaniami możesz się z nami podzielić w komentarzach. Odpowiadamy zwykle we wtorki i piątki. A tymczasem bądź zdrów! Bądź zdrowa!

Bibliografia:

C.S. Kranowitz, „Nie-zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie”, Gdańsk 2012, Wyd. Harmonia Uniwersalis.

Sacks, „Mężczyzna, który pomylił żonę z kapeluszem”, Poznań 2008, Wyd. Zysk i S-ka.