Zaburzenia osobowości cz. IV – osobowość schizoidalna i schizotypowa

Przed dalszą lekturą koniecznie przeczytaj uwagi wstępne, które zamieszczone są tutaj. Pod tym linkiem znajdziesz także opis osobowości paranoicznej. Osobowość schizoidalna i osobowość schizotypowa to dosyć skomplikowane zaburzenia osobowości, więc dobrze jest znać podstawy, aby zrozumieć zagadnienie. 

W dzisiejszej odsłonie zaburzeń osobowości zajmiemy się osobowością schizoidalną i schizotypową. Zaburzenia te są podobne nie tylko z nazwy – osoby prezentujące te typy zaburzeń osobowości mogą nie różnić się bardzo na pierwszy rzut oka. Różnice są subtelne jednak na tyle istotne, żeby w klasyfikacjach diagnostycznych uwzględniać dwa rodzaje zaburzeń. Gabbard uważa, że zarówno osobowość schizoidalna jak i schizotypowa znajdują się na jednym kontinuum, a każda próba ich podziału ma charakter arbitralny, czyli nieco sztuczny. Mimo to podziału się dokonuje, prawdopodobnie dlatego, że badania dowodzą iż występowanie osobowości schizoidalnej nie ma związku z pojawieniem się schizofrenii, zaś osobowość schizotypowa jest z nią genetycznie związana (Kapfhammer 2017).  Czasem mówi się nawet, że osobowość schizotypowa to łagodna forma schizofrenii (Gabbard 2009). Zgodnie z koncepcją stanu „bardzo wysokiego ryzyka/ultra wysokiego ryzyka” przejścia w psychozę występowanie osobowości schizotypowej oraz innych wskaźników daje szansę właściwej predykcji wystąpienia stanu psychotycznego rzędu 20-40% w badaniach krótkoterminowych, zaś w długoterminowych aż 80% (Czernikiewicz 2012). Zwolennicy tej koncepcji wierzą, że na podstawie występowania pewnych cech można przewidzieć pojawienie się schizofrenii w przyszłości, dzięki czemu możliwe będzie wdrożenie leczenia bardzo wcześnie. Koncepcja ta ma oczywiście ograniczenia i nie jest wystarczająca jako jedyne narzędzie diagnostyczne, ale daje nam pewne wyobrażenie na temat kontinuum zdrowia i choroby. W psychiatrii już od dawna nie uważa się, że zdrowie i choroba dają się z łatwością odróżnić, są to niejako dwa bieguny, pomiędzy którymi znajduje się niezliczona ilość stanów pośrednich. Naukowcy uważają, że podobnie rzecz ma się ze schizoidalnym i schizotypowym zaburzeniem osobowości oraz schizofrenią.

1. Osobowość schizoidalna – objawy.

Aby postawić diagnozę „osobowość schizoidalna” należy zaobserwować przynajmniej 4 z poniższych objawów (na podstawie DSM-V):

– tendencja do odrzucania bliskich relacji, nawet z rodziną;

– preferowanie zajęć wykonywanych w samotności;

– prezentowanie się jako osoba chłodna i zdystansowana emocjonalnie;

– przejawianie niewielkiego zainteresowania kontaktami seksualnymi z innymi;

– niemożność odnalezienia przyjemności w różnych zajęciach;

– brak przyjaciół i bliskich znajomych, poza krewnymi pierwszego stopnia;

– obojętność na pochwały i krytykę ze strony innych ludzi;

– chłód emocjonalny, spłycenie afektu lub wycofanie emocjonalne.

2. Osobowość schizotypowa – objawy.

Aby zdiagnozować schizotypowe zaburzenia osobowości musi wystąpić co najmniej pięć z poniższych kryteriów:

– idee odnoszące (skłonność do przypisywania sobie dużego znaczenia, łagodniejsze niż urojenia);

– dziwne przekonania i myślenie magiczne, które wpływają na zachowania, niezgodne z normami kulturowymi i subkulturowymi (np. przekonanie, że nienarodzona córka pacjenta będzie wcieleniem jego zmarłej siostry, jeśli pacjent nie wywodzi się z kultury w której takie myślenie jest normą);

– niezwykłe doznania percepcyjne, także doświadczanie różnymi zmysłami iluzji. (Iluzje to złudzenia, pojawiające się w odpowiedzi na jakiś bodziec. Halucynacje pojawiają się bez związku z bodźcem. Halucynacje występują w psychozach.);

– dziwne myślenie i wypowiedzi („Ja i moja zmarła siostra jesteśmy razem zaplątani. Narodzenie córki pomoże zrealizować chrześcijańskie przedzięwzięcie”);

– podejrzliwość lub nastawienie urojeniowe;

– nieadekwatny lub zawężony afekt (płacz lub śmiech w sytuacjach, które go zupełnie nie uzasadniają, lub przeżywanie stępionych emocji);

– dziwaczne lub ekscentryczne zachowanie lub wygląd;

– brak przyjaciół i powierników poza najbliższymi krewnymi;

– lęk społeczny, bardziej związany z podejrzliwością niż brakiem pewności siebie.

3. Osobowość schizoidalna i schizotypowa – rozumienie psychodynamiczne.

Już wcześniej wspomniałam, że osobowość schizoidalną i schizotypową uważa się za podobne pod pewnymi względami. Gabbard (2009) za Akhtar zauważa, że osoby przejawiające te typy zaburzeń są pełne wewnętrznych sprzeczności, nie chodzi jednak o rozbieżność między tym co świadome i tym co nieuświadomione ale o fragmentację ja. Osoby takie nie są wewnętrznie zintegrowane, w związku z tym nie są pewne kim są, a dotkliwie sprzeczne myśli nie dają im spokoju. Unikają relacji z innymi ludźmi, bo przeczuwają, że ich potrzeby nigdy nie zostaną zaspokojone, co nie jest pozbawione uzasadnienia. Potrzeby jakie mają osoby schizoidale i schizotypowe są rzeczywiście bardzo duże, mogą stale rosnąć, a wraz z nimi wzbierają obawy, że ich zachłanność ostatecznie zniszczy drugą osobę, co skaże ich na bolesną samotność. Trudno jest wytrzymać z własną zachłannością, dlatego osoby zmagające się z tymi zaburzeniami osobowości mogą lokować ją w innych ludziach (projekcja – mechanizm obronny), przekonując same siebie, że to inni ludzie są zaborczy, zachłanni i niszczący. W efekcie doznają lęku społecznego i cierpią podwójnie. Potęguje to poczucie, że relacje są niebezpieczne i trzeba ich unikać, co napędza błędne koło. Jak pisze Gabbard mamy wówczas do czynienia z „kompromisem schizoidalnym” – jednostka jednocześnie rozpaczliwie dąży do bliskości i zarazem unika ludzi. Wycofanie w głąb siebie nie musi być jednoznacznie szkodliwe, jak zauważa Winnicott. Bywa ono szansą na spotkanie ze swoim prawdziwym ja, i tym samym okazją do rozwoju. Choć pacjenci z tym rozpoznaniem rzadko trafiają do gabinetów psychoterapeutycznych (lęk społeczny utrudnia poszukiwanie pomocy), psychoterapia indywidualna i grupowa może im pomóc, jeśli będą tego chcieć.

Żeby lepiej zrozumieć zaburzenia osobowości zobacz też:

Zaburzenia osobowości cz. I – teoria Freuda

Zaburzenia osobowości cz. II – teoria relacji z obiektem

Zapraszamy na Spotify, gdzie możesz posłuchać naszego Podcastu o Zdrowiu!
Jeśli uważasz nasze treści za wartościowe podziel się nimi z bliskimi osobami lub napisz komentarz. To pomaga nam zwiększyć zasięg i dotrzeć naszym materiałom do szerszego grona odbiorców, dla których dbanie o zdrowie jest ważne.
Jeśli chcesz jeszcze lepiej dbać o zdrowie dołącz do naszej bezpłatnej grupy facebookowej gdzie otrzymasz od nas w prezencie więcej materiałów i wsparcie społeczności. Zapraszamy Cię także do polubienia naszej strony na FB, dzięki temu będziesz na bieżąco ze wszystkimi naszymi publikacjami.
Wnioskami i pytaniami możesz się z nami podzielić w komentarzach. Odpowiadamy zwykle we wtorki i piątki. A tymczasem bądź zdrów! Bądź zdrowa!

Bibliografia:

Kapfhammer H.P. The concept of schizoidia in psychiatry: From schizoidia to schizotypy and cluster A personality disorders. 2017, Neuropsychiatrie, v. 31 i. 4, pp 155-171;

Czernikiewicz A. O użyteczności koncepcji stanów prepsychotycznych. Cz. I – wywzwania diagnostyczne. Wiadomości Psychiatryczne t. 15, nr 2, kwiecień – czerwiec 2012;

Morrison J. DSM-5® Beztajemnic. Praktyczny przewodnik dla klinicystów. Kraków 2016, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego;

Gabbard G. O. Psychiatria psychodynamiczna w praktyce klinicznej. Kraków 2009, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.