Jak dzieciństwo wpływa na dorosłość

Teoria Przywiązania

Ludzie są nastawieni na relacje. Jesteśmy zaprogramowani genetycznie do tego, żeby żyć wśród innych ludzi, cała nasza fizjologia jest temu podporządkowana. Pisaliśmy o tym przy okazji artykułu pt. dlaczego relacje są ważne. Dzisiaj zastanawiamy się jak dzieciństwo wpływa na dorosłość, jak przywiązanie kształtujące się w okresie niemowlęcym może nadawać ramy naszym dorosłym emocjom i zachowaniom.

Jeśli wolisz słuchać niż czytać, ten odcinek znajdziesz w formie Podcastu o Zdrowiu na Spotify, Anchor, Youtube i tutaj:

John Bowlby i Mary Ainsworth prowadzili badania nad stylami przywiązania u dzieci. Maleńkie dzieci poddawano eksperymentowi, który nazwano procedurą obcej sytuacji.

Podczas eksperymentu badacze sprawdzają jak dziecko reaguje na nowe otoczenie kiedy mama jest w pobliżu, jak znosi jej krótką nieobecność i w jaki sposób reaguje na matkę kiedy wraca. Na podstawie tych obserwacji wyłoniono cztery style przywiązania.

• Wzorzec B: Przywiązanie bezpieczne – dziecko aktywnie odkrywa nowe pomieszczenie, jak mama wychodzi demonstruje niezadowolenie, ale kiedy wraca reaguje radością.
• Wzorzec A: Przywiązanie lękowo-unikające – podczas rozstania nie demonstrują za bardzo negatywnych emocji a kiedy mama wraca unikają jej.
• Wzorzec C: Przywiązanie lękowo-ambiwalentne – podczas całej procedury ujawniają silne emocje, zwłaszcza gdy mama wychodzi, ale złoszczą się na nią kiedy wraca.
• Wzorzec D dotyczył dzieci doświadczających przemocy i znęcania się. Dzieci te zachowywały się podczas całej procedury w sposób nietypowy, przejawiały oznaki lęku wobec opiekuna.

Okazuje się, że bezpieczny styl przywiązania sprzyja rozwojowi: dzieci przywiązane bezpiecznie mają dobre relacje z innymi i sprawnie rozwijają się intelektualnie, potrafią regulować swoje emocje. Wśród dorosłych wyróżnia się jeszcze jeden styl przywiązania: wyuczone poczucie bezpieczeństwa. Osoby, które doświadczyły korektywnej relacji z bliską osobą prywatną lub profesjonalistą (np. psychoterapeutą) mogą, pomimo lękowego stylu przywiązania wykształcić w sobie poczucie bezpieczeństwa, co jest bardzo optymistyczną wiadomością.

Jak dzieciństwo wpływa na dorosłość – style przywiązania

Bezpieczne przywiązanie w dorosłości

Ten styl przywiązania powstaje, gdy opiekunowie reagują na potrzeby i stany psychiczne dzieci. Dzieci uczą się, że rodzice są godni zaufania a one godne miłości. Świat jawi się jako miejsce gościnne i bezpieczne. Inne osoby wydają się zasadniczo przyjazne. Takie dzieci dorastając, wchodzą w świat odważnie, otwierają się na nowe doświadczenia i wiedzą, że zawsze mogą poprosić rodziców o wsparcie. Dzieci dzięki zaangażowanym i odzwierciedlającym rodzicom nauczyły się, że ich potrzeby są ważne, a realizowanie celów możliwe. Dzięki temu, że rodzice nazywali ich stany emocjonalne i uznawali ich zasadność dzieci uczą się rozpoznawać i regulować własne emocje, potrafią też odczytywać uczucia innych i rozwijają w sobie empatię.

Lękowo-unikający styl przywiązania w dorosłości – jak dzieciństwo wpływa na dorosłość

Ten styl przywiązania jest typowy dla dzieci, których rodzice są emocjonalnie niedostępni, odrzucający i niedostrojeni. Rodzice takich dzieci nie reagują na wysyłane przez nie sygnały. Dzieci wytwarzają taki wewnętrzny model rodziców, w którym nie można polegać na opiekunach i trzeba sobie radzić samemu. Dzieci te są samowystarczalne, często zachowują się jak „mali dorośli”. W związku z tym, że rodzice nie dostrzegają i nie nazywają emocji dzieci, dzieci te mają trudność nawet w dorosłym życiu w nazywaniu swoich stanów emocjonalnych i z wykształceniem w sobie empatii. Tracą ze sobą łączność, ale ponieważ nie zaznały niczego innego mogą nie zdawać sobie z tego sprawy. Wyrastają z nich dorośli, którzy mają opinię osób chłodnych i zdystansowanych, ponad wszystko ceniących autonomię i niezależność. Otoczenie widzi ich jako chłodnych, kontrolujących i antypatycznych. Z dzieciństwa pamiętają raczej fakty, a nie relacje, twierdząc przy tym, że życie rodzinne nie miało wpływu na ich rozwój.  Badania dowodzą, że o tych osób częściej występują zaburzenia obsesyjno kompulsyjne.

Przywiązanie lękowo-ambiwalentne a dorosłość

Ten typ przywiązania pojawia się, gdy rodzice są dostępni niekonsekwentnie, czasem nie angażują się emocjonalnie w kontakt z dzieckiem, innym razem dokonują inwazji w psychikę dziecka. Jeżeli dziecko swoim zachowaniem wyzwala w rodzicu wspomnienie jego traumy, rodzic ten może nieświadomie zareagować na to wspomnienie zamiast na faktyczne potrzeby dziecka. Kiedy dziecko spokojnie bawi się na dywanie, ale coś uruchomi w matce poczucie opuszczenia może gwałtownie podnieść dziecko i mocno przytulić, mimo, że dziecko wcale tego w danym momencie nie potrzebowało.

Dzieci, których opiekunowie reagują w ten sposób żyją w ciągłym lęku o to, że ktoś zaraz wtargnie w ich świat, a ich własne potrzeby emocjonalne nie zostaną zaspokojone. Uwikłanie emocjonalne prowadzi do jeszcze innej ważnej konsekwencji. Takie dzieci mogą mieć trudność w wyodrębnianiu się od rodziców, wszystko do siebie odnoszą bardzo gwałtownie.

Jako osoby dorosłe mają skłonność do ulegania niepohamowanym wybuchom emocjonalnym, mają dużą trudność w nauczeniu się regulowania własnych emocji. Dorośli przywiązani lękowo bardzo pragną bliskości i jednocześnie obawiają się ją utracić, co niejednokrotnie prowadzi do ryzykownych zachowań, sprowadzających na ich związki dokładnie to, czego tak rozpaczliwie starali się uniknąć. Zapytani o przeszłe doświadczenia zazwyczaj mieszają przeszłość z teraźniejszością. Badania pokazują, że osoby te częściej w życiu dorosłym doświadczają objawów depresji. 

Zdezorganizowany styl przywiązania – jak dzieciństwo wpływa na dorosłość

Tutaj brak poczucia bezpieczeństwa jest skrajny. Pojawia się albo wówczas gdy rodzice boją się dzieci albo wtedy gdy rodzice wzbudzają lęk. Ten styl przywiązania występuje u 80% dzieci dręczonych. Dan Siegel tak opisuje doświadczenia tych dzieci: „Ich obwody odpowiedzialne za przeżycie wołają: uciekaj od źródła zagrożenia, jesteś w niebezpieczeństwie! Obwody odpowiedzialne za przywiązanie zaś krzyczą: Idź do osoby, do której jesteś przywiązany, ona zapewni ci bezpieczeństwo. Doznają lęku, który towarzyszy sytuacjom bez wyjścia. „

Może się zdarzyć, że zdezorganizowany styl przywiązania pojawi się w następstwie straty. Jeśli dziecko w młodym wieku utraci obiekt przywiązania i nie znajdzie się nikt, kto mógłby zastąpić tę osobę może to mieć szkodliwy wpływ na psychikę dziecka. Dziecko cierpi i szuka pocieszenia u osoby, której nie ma. Potrzebuje kogoś, kto zapewni bezpieczne emocjonalnie środowisko, w którym będzie można opłakać stratę.

Dzieci o tym stylu przywiązania nie potrafią utrzymać spójnego obrazu siebie. Przeskakują od jednego nieznośnego stanu emocjonalnego do drugiego, brakuje im integrujących doświadczeń przez co mają problem z wytworzeniem spójnego poczucia tożsamości. Jako dorośli mają problem z nawiązywaniem i utrzymaniem relacji oraz z regulacją własnych impulsów i emocji.

Wyuczone poczucie bezpieczeństwa

Relacja terapeutyczna daje możliwość uzyskania korektywnego doświadczenia pozytywnej więzi. W relacji z empatycznym, uważnym i rozumiejącym terapeutą możemy się nauczyć, że jednak warto ufać. Uczymy się rozpoznawać co wydarza się w naszej psychice, jak rozumieć psychikę innych ludzi oraz nasze relacje. Relacja terapeutyczna nie jest wolna od turbulencji, ale to co pozwala się rozwijać to nieustające dążenie terapeuty i pacjenta do zrozumienia tego co się dzieje, nawet (zwłaszcza?) jeśli emocje są silne. Psychoterapia oparta o relację terapeutyczną bardzo pomaga w odzyskaniu poczucia bezpieczeństwa, co sprawia, że żyje się pełniej.

Bibliografia:

Sieff D. F. Jak uporać się z naszą traumą. Kielce 2020, Wydawnictwo Teofrast

Rajkumar, R. P. (2020). ATTACHMENT THEORY AND PSYCHOLOGICAL RESPONSES TO THE COVID-19 PANDEMIC: A NARRATIVE REVIEW. Psychiatria Danubina, 32(2), 256–261. doi:10.24869/psyd.2020.256

Van Leeuwen, W. A., van Wingen, G. A., Luyten, P., Denys, D., & van Marle, H. J. F. (2020). Attachment in OCD: A meta-analysis. Journal of Anxiety Disorders, 102187. doi:10.1016/j.janxdis.2020.102187 – ocd i unikający

Dagan, O., Facompré, C. R., & Bernard, K. (2018). Adult attachment representations and depressive symptoms: A meta-analysis. Journal of Affective Disorders, 236, 274–290. doi:10.1016/j.jad.2018.04.091 – lękowo ambiwalentne i depresja