Zaburzenia osobowości cz. V – osobowość antyspołeczna

Ten typ zaburzeń osobowości wiąże się przede wszystkim z lekceważeniem norm społecznych. Osobowość antyspołeczna może przejawiać się na różne sposoby – osoby dotknięte tym zaburzeniem mogą być ujmującymi oszustami, jak również pozbawionymi uroku bandytami, mogą się trudnić prostytucją i/lub używać narkotyków. Mają skłonność do angażowania się w zachowania przestępcze i agresywne.  Osobowość antyspołeczna dotyka około 3% mężczyzn i około 1% kobiet, zdecydowane częściej – co nie jest specjalnie zaskakujące – zaburzenie występuje w środowisku osób osadzonych. Najprawdopodobniej podłoże zaburzenia jest zarówno genetyczne jak i środowiskowe – wśród krewnych osób z antyspołeczną osobowością częściej można spotkać osoby uzależnione i z objawami somatycznymi. Uważa się, że pewne cechy odziedziczone w genach, przy niesprzyjających warunkach życia mogą dawać początek osobowości antyspołecznej. Istnieje na przykład pewna zależność między występowaniem ADHD w dzieciństwie, a pojawieniem się  osobowości antyspołecznej. Aby zdiagnozować osobowość antyspołeczną u człowieka dorosłego, konieczne jest stwierdzenie u tej osoby występowania zaburzeń zachowania w dzieciństwie. Czasem używa się pojęcia psychopatia lub socjopatia. Niektórzy używają tych pojęć zamiennie z antyspołeczną osobowością, inni uważają, że różnica tkwi w nasileniu zaburzeń. Psychopatia prawdziwa byłaby wówczas skrajnie nasilonym zaburzeniem osobowości.

Osobowość antyspołeczna – objawy.

Według kryteriów DSM-V osobowość antyspołeczna to utrwalony wzorzec pogwałcenia i  braku poszanowania praw innych osób. Do objawów należy:

• niszczenie własności, poważne naruszanie reguł, agresja wobec ludzi i zwierząt przed ukończeniem 15 roku życia;
• skłonność do kłamstwa i oszukiwania, nieuczciwość przejawiająca się stosowaniem pseudonimów,
• uczestniczenie w bójkach lub napaściach, drażliwość i agresywność,
• impulsywność zachowań, niezdolność do planowania,
• brak wyrzutów sumienia, okazywanie żalu jedynie w sytuacji złapania,
• unikanie odpowiedzialności, trudność w utrzymaniu stałej pracy,
• skłonność do narażania siebie i innych na niebezpieczeństwo, lekkomyślność.

Osobowość antyspołeczna – rozumienie psychodynamiczne.

Gabbard podkreśla, że w rozwinięciu tego rodzaju zaburzeń osobowości mają znaczenie czynniki genetyczne i środowiskowe. Biologia ma tutaj równie duże znaczenie, co środowisko w jakim osoba się rozwija. Pewien rodzaj podatności dziedziczonej w genach, przy niesprzyjających warunkach dorastania może skutkować rozwinięciem osobowości antyspołecznej.  Adrian Rein (2018) w swoim przeglądzie badań wspomina prace, które pozwoliły udowodnić, że struktura mózgu osób z osobowością antyspołeczną różni się od innych ludzi. Właściwie autor zauważa, że osobowość antyspołeczna ma zadziwiająco wiele wspólnego z zaburzeniami neurorozwojowymi – zaczyna się w dzieciństwie, towarzyszą jej zaburzenia myślenia, ma podłoże genetyczne, wiąże się ze zmianami w mózgu i jest odporna na leczenie. Różnice w strukturze mózgu dotyczą okolicy przedczołowej, jądra migdałowatego i prążkowia. Dlaczego to jest ważne? Uważa się, że zaburzenia w okolicy przedczołowej odpowiadają za brak samokontroli u osób z osobowością antyspołeczną, nieprawidłowa budowa jądra migdałowatego może mieć związek ze zbyt małą zdolnością do unikania kar i nieprzyjemnych bodźców, zaś prążkowie może mieć związek ze zwiększoną wrażliwością na bodźce stymulujące (Rein 2018). U osób z tym zaburzeniem dają się obserwować zaburzenia funkcji wykonawczych, mają także problemy z rozpoznawaniem wyrazu twarzy innych ludzi, i skłonność do skupiania się na nagrodach. Funkcje wykonawcze to takie umiejętności, które są potrzebne do zaplanowania czynności, utrzymania na niej koncentracji i doprowadzenia jej do końca. Osoby które skupiają się na nagrodach i słabo unikają kar nie będą się przejmować zakazami, będą brać to, na co mają ochotę, bo obawa przed karą im nie zaprząta głowy. Neuroanatomiczne podłoże zaburzeń może sugerować, że zmiana zachowania dla takich osób może być bardzo trudna, lub nawet niemożliwa. Osobowość antyspołeczną czy psychopatię prawdziwą można traktować jako skrajne nasilenie cech narcystycznych (przeczytaj więcej na temat narcyzmu) i choć zwykle rozumienie psychodynamiczne pomaga pozbyć się objawów, o tyle w leczeniu osobowości antyspołecznej  się nie sprawdza. Psychoterapia psychodynamiczna ma swoje ograniczenia, a ten typ zaburzeń osobowości jest jednym z nich. Jeżeli u danej osoby występują czasem zachowania antyspołeczne psychoterapia psychodynamiczna może stanowić rozwiązanie, w skrajnie nasilonych przypadkach nie daje jednak rady. Pozytywnie rokuje, jeśli Pacjent mimo wszystko przejawia lęk lub doświadcza depresji, zwykle jednak osobowość antyspołeczna nie wiąże się z przeżywaniem przez człowieka cierpienia, a po co się leczyć skoro się nie cierpi? Pacjent z osobowością antyspołeczną może cierpieć, jeśli zostanie złapany, ale nadal nie rozumie, że zrobił coś złego. Gdyby nie został przyłapany i nie groziłyby mu negatywne konsekwencje, cierpienie, a tym bardziej współczucie dla ofiar nie pojawiłoby się. Jest taki psychologiczny kawał z brodą: ilu trzeba psychologów żeby zmienić żarówkę? Jednego. Ale żarówka musi chcieć się zmienić.

Leczenie czy profilaktyka?

Leczenie antyspołecznych zaburzeń osobowości kuleje, pomimo tego, że tym zaburzeniom naukowcy poświęcają najwięcej czasu, mnożąc wysiłki by jak najlepiej zrozumieć zjawisko (Rein 2018). Udało się jednak wyróżnić czynniki ryzyka dla osobowości antyspołecznej:

• komplikacje przy porodzie (niedotlenienie);
• palenie papierosów przez matkę w czasie ciąży;
• picie alkoholu przez matkę w ciąży;
• wczesne narażenie na szkodliwe działanie metali ciężkich;
• szkodliwe działanie zanieczyszczeń powietrza na małe dzieci i dzieci nienarodzone (tu przeczytasz więcej o wpływie zanieczyszczeń powietrza na zdrowie psychiczne);
• poważne uszkodzenie mózgu;
• problemy ze snem (za mało snu u dzieci);
• nieprawidłowa dieta matek w ciąży i małych dzieci.

W stosunku do palenia i picia w ciąży wśród badaczy pojawiły się pewne kontrowersje. Można przypuszczać, że kobieta, która lekceważąc zdrowie dziecka pije i pali w ciąży, mimo wiedzy o tym, że może to dziecku zaszkodzić sama posiada jakieś cechy osobowości antyspołecznej, które dziecko może odziedziczyć w genach. Mimo to wiadomo, że substancje zawarte w dymie tytoniowym i alkohol wpływa na kształtujący się mózg płodu, dlatego przypuszcza się, że to papierosy i alkohol mają w tej sytuacji znaczenie.

W związku z tym, że już występujące zaburzenie ciężko się leczy zaczęto dbać o zapobieganie. Znajomość czynników ryzyka znacząco ułatwia profilaktykę. Wzrost świadomości społecznej na temat szkodliwości palenia i picia w ciąży oraz znaczenia zdrowej diety może pomóc zapobiegać uszkodzeniom neurologicznym w łonie matki. Szkodliwy wpływ zanieczyszczeń powietrza również staje się sprawą coraz szerzej dyskutowaną – i bardzo dobrze. Zwłaszcza, że antyspołeczne zaburzenia osobowości z uwagi na swój charakter stanowią zagrożenie nie tylko dla osób nimi dotkniętych, ale dla wszystkich, którzy znajdą się w pobliżu.

Dowiedz się więcej o zaburzeniach osobowości z poprzednich wpisów: teoria Freuda, teoria relacji z obiektem, osobowość paranoiczna, osobowość schizoidalna i schizotypowa.

Zapraszamy na Spotify, gdzie możesz posłuchać naszego Podcastu o Zdrowiu!
Jeśli uważasz nasze treści za wartościowe podziel się nimi z bliskimi osobami lub napisz komentarz. To pomaga nam zwiększyć zasięg i dotrzeć naszym materiałom do szerszego grona odbiorców, dla których dbanie o zdrowie jest ważne.
Jeśli chcesz jeszcze lepiej dbać o zdrowie dołącz do naszej bezpłatnej grupy facebookowej gdzie otrzymasz od nas w prezencie więcej materiałów i wsparcie społeczności. Zapraszamy Cię także do polubienia naszej strony na FB, dzięki temu będziesz na bieżąco ze wszystkimi naszymi publikacjami.
Wnioskami i pytaniami możesz się z nami podzielić w komentarzach. Odpowiadamy zwykle we wtorki i piątki. A tymczasem bądź zdrów! Bądź zdrowa!

Bibliografia:

Morrison J. DSM-5® Beztajemnic. Praktyczny przewodnik dla klinicystów. Kraków 2016, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego;

Gabbard G. O. Psychiatria psychodynamiczna w praktyce klinicznej. Kraków 2009, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego ;

Raine A. Antisocial Personality as a Neurodevelopmental Disorder, Annual Review of Clinical Psychology  2018. 14:13.1–13.31.