Zaburzenia osobowości cz. II – teoria relacji z obiektem Klein.

Podstawową różnicą między omawianą wcześniej psychologią ego a teorią relacji z obiektem jest to, że w pierwszej koncepcji nacisk kładziony jest na rozładowanie popędów, zaś w drugiej istotna staje się przede wszystkim relacja z obiektem, bo to w jej kontekście pojawiają się popędy. W psychoanalizie przywykło się nazywać „obiektami” także znaczące osoby, co warte jest podkreślenia, żeby uniknąć nieporozumień.
Szczerze mówiąc, gdybym chciała streścić teorię Melanie Klein dokładnie, czytelnicy zapewne poddawaliby w wątpliwość zarówno moje zdrowie psychiczne jak i poczytalność ww. autorki. Posłużę się zatem pewnymi uproszczeniami, być może rażącymi dla koleżanek i kolegów po fachu, ale w moim odczuciu niezbędnymi, żeby wyjaśnić o co chodzi w tej klinicznie znaczącej teorii. Na czym zatem polega teoria relacji z obiektem Klein?

Teoria relacji z obiektem Klein – Podstawowe założenia

Za założycielkę szkoły relacji z obiektem uważa się najczęściej Melanie Klein, a jej teoretycy skupiają się na zrozumieniu przekształcania związków międzyludzkich w uwewnętrznione wzorce relacji. Upraszczając można by powiedzieć, że zgodnie z teorią relacji z obiektem, zdrowy, pełen ufności związek dziecka z matką będzie stanowił podstawę wykształcenia w dziecku predyspozycji do odczuwania ufności wobec siebie i świata. W tym miejscu mogą się pojawić obawy o to, jak opiekować się dzieckiem by zapewnić mu dobre warunki do rozwoju. Pewien poziom frustracji też jest niezbędny, zabezpieczanie wszelkich potrzeb nawet zanim dziecko je sobie uświadomi nie jest dobrym pomysłem. Więcej na ten temat można przeczytać w artykule pt. Wystarczająco dobra matka. Warto także podkreślić, że zgodnie z założeniami teorii uwewnętrzniony przez dziecko obiekt nie jest wiernym obrazem rzeczywistej matki, a charakter różnic jest trudny do przewidzenia. Gabbard podaje na przykład, że dziecko doświadczające bardzo silnej frustracji ze strony matki może przeżywać ją jako niedostępną i odrzucającą, podczas gdy w rzeczywistości ona zajmuje się starszym dzieckiem. Dzieci mają ponadto różne temperamenty i różną możliwość mierzenia się z niezaspokojonymi potrzebami, jedne są bardziej, a inne mniej cierpliwe. Czasem zdarza się także, że dziecko bardzo poważnie choruje i już na początku swego krótkiego życia musi być poddawane bolesnym zabiegom medycznym. Pomimo, że sytuacja ta nie wynika z winy obiektu, a zabiegi są konieczne dla ratowania życia i zdrowia, zgodnie z teorią relacji z obiektem dziecko nie jest w stanie zrozumieć tak skomplikowanych zależności przyczynowo-skutkowych, i w niektórych przypadkach może winić matkę. Krótko mówiąc zdaniem Klein nie mamy zbyt dużej kontroli nad tym, co niemowlę sobie wyfantazjuje.

Teoria relacji z obiektem Klein – Rozwój niemowlęcia 

Zdaniem Melanie Klein rozwój niemowlęcia przebiega etapami. Zgodnie z jej teorią dziecko przeżywa trwogę i lęk przed unicestwieniem, i aby się przed nim obronić spostrzega matkę jako całkowicie dobrą lub całkowicie złą. Chodzi o to, aby utrzymać w sobie fantazję o tym, że relacja z całkowicie dobrym obiektem jest możliwa, dlatego właśnie potrzebne jest rozszczepienie. Niestety ceną za fantazję o całkowicie dobrym obiekcie jest konieczność mierzenia się z obiektem całkowicie złym. Wobec powyższego dziecko lęka się prześladowania ze strony matki. Innymi słowy – gdy dziecko ssie pierś i zaspokaja głód przeżywa błogość i spokój, mama jest najcudowniejsza na świecie, a gdy je coś boli albo jest głodne przeżywa to jako atak ze strony mamy. Ten etap organizacji doświadczeń nazywa się “pozycja schizoidalno-paranoidalna”. Jest schizoidalny bo pojawia się rozszczepienie na dobry i zły obiekt, a paranoidalny dlatego, że obecna jest projekcja czyli przypisywanie własnych fantazji i impulsów obiektowi zewnętrznemu (zajrzyj do artykułu o mechanizmach obronnych, żeby dowiedzieć się więcej). Zgodnie z tą teorią niemowlę na zmianę projektuje na matkę złe i dobre obiekty wewnętrzne, a introjektuje do wewnątrz ich przeciwieństwo, do czasu, aż zda sobie sprawę, że dobra matka i zła matka to w rzeczywistości ta sama osoba. Wówczas niemowlę wchodzi w etap o nazwie pozycja depresyjna – to normalny etap rozwoju, w którym dziecko doświadcza lęku o to, że wrogie impulsy w nim samym mogą zaszkodzić matce. Niemowlę dąży do reparacji i stara się wynagrodzić matce rzeczywiste i wyobrażone krzywdy na swój niemowlęcy sposób.

Krytyka teorii i co z niej zostało

Teoria Melanie Klein była bardzo krytykowana – zarzucano jej, że opiera się wyłącznie na fantazjach i domysłach i minimalizuje wpływ rzeczywistych osób na korzyść dziecięcych, domniemanych fantazji. Niemniej jednak opracowania pozycji depresyjnej i schizoidalno-paranoidalnej okazały się być bardzo użyteczne w leczeniu ludzi, zwłaszcza jeżeli potraktuje się je, jako sposoby w jakie organizuje się podejście do siebie i świata na przestrzeni całego życia, a nie jak etapy, z których się wyrasta. W oparciu o teorię Melanie Klein tworzyły takie osoby jak Winnicott czy Balint, odżegnując się jednak od przesadnego ich zdaniem koncentrowania się na roli wczesnych fantazji niemowlęcia. Kolejnym rezultatem teorii relacji z obiektem jest zmiana roli psychoanalityka. Zgodnie z psychologią ego terapeuta miał zająć się analizą wewnętrznych konfliktów. Dla zwolenników opisywanej szkoły psychoterapeuta jest także nowym obiektem, który Pacjent w toku terapii włącza w swoje struktury, aby je wzmocnić.

Jeśli uważasz nasze treści za wartościowe podziel się nimi z bliskimi osobami lub napisz komentarz lub uzupełnij ankietę. To pomaga nam zwiększyć zasięg i dotrzeć naszym materiałom do szerszego grona odbiorców, dla których dbanie o zdrowie jest ważne.

Jeśli chcesz jeszcze lepiej dbać o zdrowie dołącz do naszej bezpłatnej grupy facebookowej gdzie otrzymasz od nas w prezencie więcej materiałów i wsparcie społeczności. Zapraszamy Cię także do polubienia naszej strony na FB, dzięki temu będziesz na bieżąco ze wszystkimi naszymi publikacjami. Posłuchaj też naszego Podcastu o Zdrowiu na Spotify.

Wnioskami i pytaniami możesz się z nami podzielić w komentarzach. Odpowiadamy zwykle we wtorki i piątki. A tymczasem bądź zdrów! Bądź zdrowa!

Być może zainteresuje Cię też:

• osobowość paranoiczna
• osobowość histeryczna (histrioniczna)
• osobowość z pogranicza (borderline)
• osobowość antyspołeczna
• osobowość schizoidalna
• osobowość schizotypowa
• osobowość zależna
• podwójna diagnoza – uzależnienie i zaburzenia psychiczne

Bibliografia:
Gabbard G. O. „Psychiatria psychodynamiczna w praktyce klinicznej” Kraków 2009, Wydawnictwo UJ
Segal H. „Wprowadzenie do teorii Melanie Klein” Gdańsk 2005, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne